Ograniczenie negatywnego wpływu postępujących zmian demograficznych na polski rynek pracy wymaga pilnych działań skoncentrowanych na lepszym wykorzystaniu potencjalnych zasobów pracy, szczególnie wśród osób najmłodszych, najstarszych i kobiet w wieku reprodukcyjnym, a także wydłużenia aktywności zawodowej osób już pracujących – wynika z najnowszego raportu Rządowej Rady Ludnościowej „Sytuacja demograficzna Polski”. Eksperci podkreślają, że starzenie się populacji, spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym i napływ imigrantów, który jedynie częściowo kompensuje te negatywne efekty, w dłuższej perspektywie nie wystarczy, aby zniwelować powiększające się luki w zasobach pracy. Kluczowe znaczenie w łagodzeniu tych skutków ma mieć rozwój i popularyzacja elastycznych form pracy, lepszy dostęp do usług opiekuńczych i zdrowotnych oraz inwestowanie w uczenie się przez całe życie i nowe kompetencje.

Raport wskazuje, że największe rezerwy potencjalnych zasobów pracy znajdują się wśród kobiet w wieku reprodukcyjnym, osób w wieku okołoemerytalnym (50–64 lata) i najmłodszych dorosłych (18–24 lata), a pełniejsze wykorzystanie tego potencjału wymaga podjęcia działań zwiększających aktywność zawodową w tych grupach. Niska aktywność zawodowa kobiet, zwłaszcza w wieku reprodukcyjnym, wynika często z konieczności godzenia pracy z opieką nad dziećmi i osobami zależnymi. – Aby umożliwić kobietom większe uczestnictwo w rynku pracy, konieczne jest nie tylko zapewnienie dostępnych finansowo wysokiej jakości usług opiekuńczo-edukacyjnych, takich jak żłobki i przedszkola, ale także rozwój dostępnych logistycznie i finansowo usług wspierających opiekę nad osobami starszymi czy dorosłymi osobami zależnymi. Usługi opiekuńczo-edukacyjne w okresie wczesnoszkolnym powinny być dostępne także w wakacje, gdyż sumaryczna liczba dni wolnych od nauki szkolnej znacząco przekracza potencjał urlopowy rodziców czy opiekunów prawnych – zwracają uwagę eksperci. Podkreślają także potrzebę wspierania większego zaangażowania mężczyzn w opiekę, np. poprzez zachęty do korzystania z nietransferowalnych urlopów rodzicielskich dla ojców, co ma przyczynić się do bardziej równomiernego podziału obowiązków domowych i zwiększenia aktywności zawodowej kobiet. Wśród innych rozwiązań wymieniają wprowadzenie bardziej elastycznych form zatrudnienia, takich jak praca na części etatu czy możliwość pracy zdalnej, ułatwiających łączenie życia zawodowego i rodzinnego.

Mimo wzrostu aktywności zawodowej osób w wieku okołoemerytalnym ich uczestnictwo w rynku pracy wciąż pozostaje relatywnie niskie w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej. Autorzy raportu wskazują, że nabycie uprawnień emerytalnych nie powinno wiązać się z automatycznym kończeniem aktywności zawodowej, jednak wymaga stworzenia warunków dostosowanych do potrzeb tej grupy. – Kluczowe znaczenie mają możliwości dokształcania się, dążenia do poprawy stanu zdrowia tej grupy oraz lepszy dostęp do usług medycznych, w tym rozwój działań profilaktycznych oraz wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego. Działania te mogą wymagać większych inwestycji w uczenie się przez całe życie oraz opracowania koncepcji promujących zatrudnienie osób starszych wieku powyżej 50 lat: upowszechnienie elastycznych godzin pracy, dostosowanie stanowisk pracy do ich potrzeb oraz pracowników z niepełnosprawnościami, a także umożliwienie im pracy w mniejszym wymiarze czasu. Niezbędne może okazać się znaczące zwiększenie wydatków na ochronę zdrowia – przekonują. Dodają, że istotne jest także odpowiednie informowanie o korzyściach wynikających z przedłużenia aktywności zawodowej, takich jak wyższa emerytura czy możliwość korzystania z ulg podatkowych, jak tzw. PIT-0 dla seniora.

Eksperci zwracają uwagę, że ważną rezerwę zasobów pracy stanowią również osoby poniżej 25. roku życia. W ich ocenie prowadzenie bardziej elastycznych form zatrudnienia, takich jak praca dorywcza czy na niepełny etat, może ułatwić im zdobywanie doświadczenia zawodowego bez rezygnacji z edukacji. – Kluczowe jest również zmniejszenie odsetka młodych osób, które nie pracują, nie uczą się i nie uczestniczą w szkoleniach (tzw. NEET). Pomocne w tym mogą być lepsze doradztwo zawodowe przeznaczone dla młodzieży na wcześniejszym etapie (zanim przerwą lub skończą naukę, nie wchodząc na rynek pracy) oraz rozwój programów łączących edukację z pracą. W tej grupie wieku istotnym elementem skutecznego wchodzenia na rynek pracy może być także wsparcie zdrowia psychicznego – wymieniają autorzy raportu.

Dodatkowo raport podkreśla, że w krótkim i średnim okresie niedobory podaży pracy może łagodzić skuteczne zarządzanie procesami migracyjnymi. Wymaga to uproszczenia procedur legalizacji pobytu i zatrudnienia imigrantów oraz wspierania ich integracji. Z kolei w dłuższym okresie niedobory podaży pracy mogą zostać częściowo złagodzone przez szybko postępujące zmiany technologiczne. – Automatyzacja, robotyzacja oraz rozwój sztucznej inteligencji mogą istotnie zmienić zarówno wielkość, jak i strukturę popytu na pracę. W przyszłości bardziej niż sam niedobór pracowników podstawowym wyzwaniem może się okazać dopasowanie struktury podaży pracy do nowo powstających miejsc pracy wymagających często nowoczesnych kwalifikacji i kompetencji – wskazują eksperci. W związku z tym niezbędne jest już teraz inwestowanie w zdobywanie nowych kompetencji, przekwalifikowanie pracowników i rozwój umiejętności cyfrowych.

fot. freepik.com
oprac. /kp/