Od 1 stycznia 2026 r. zacznie obowiązywać nowelizacja przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych, która wprowadzi istotne zmiany zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Nowe regulacje porządkują dotychczas rozproszone przepisy, a jednocześnie znacząco wzmacniają kompetencje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie kontroli zwolnień lekarskich i orzecznictwa.

Jedną z najbardziej zauważalnych zmian będzie możliwość wykonywania pracy u jednego pracodawcy przy jednoczesnym przebywaniu na zwolnieniu lekarskim wystawionym w innym miejscu zatrudnienia. Warunkiem będzie to, aby podejmowane czynności nie pozostawały w sprzeczności z celem zwolnienia. – Proszę sobie wyobrazić sytuację, w której wykładowca akademicki jest jednocześnie chirurgiem operatorem. W związku z kontuzją dłoni nie może operować, ale może prowadzić zajęcia. Będzie więc mógł na zwolnieniu lekarskim w szpitalu prowadzić zajęcia na uczelni. Warunek jest tylko taki, że pracownik będzie musiał poinformować pracodawcę, u którego zamierza wykonywać pracę, o tym, że u innego pracodawcy przebywa na zwolnieniu i z jakiego powodu, oczywiście bez wskazywania jednostki chorobowej. Chodzi o to, żeby podejmowane przez niego czynności u innego pracodawcy nie były sprzeczne z celem zwolnienia lekarskiego – tłumaczy dr Anna Banaszewska, radczyni prawna.

Ustawodawca precyzuje również, czym jest działanie sprzeczne z celem zwolnienia lekarskiego. To właśnie ta definicja stanie się podstawą oceny zachowania osoby przebywającej na zwolnieniu. – W przypadku kontroli podstaw wydania zwolnienia lekarskiego ustala się, czy działania osoby, która otrzymała zwolnienie, są związane z celem, czy sprzeczne. Wyobraźmy sobie na przykład, że osoba chodzi na zakupy czy rehabilitację, bo na przykład jest kontuzjowana, albo chodzi na długie spacery zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Jeżeli te działania nie stoją w sprzeczności z istotą zwolnienia, to pracownik może być nieobecny w miejscu pobytu w tym czasie, kiedy następuje kontrola przyczyn takiego zwolnienia. Ale gdyby ktoś chciał sobie w tym czasie pojechać na wycieczkę rowerową, to będzie to już działanie sprzeczne z celem zwolnienia – wyjaśnia dr Anna Banaszewska.

Nowe przepisy rozszerzają także katalog osób uprawnionych do wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy. Od 2026 r. będą mogli to robić nie tylko lekarze, lecz także pielęgniarki i fizjoterapeuci. Uprawnienia te będą jednak ograniczone do konkretnych sytuacji, takich jak brak zdolności do samodzielnego funkcjonowania lub potrzeba prewencji ruchowej. Zmiana ma usprawnić dostęp do zwolnień i częściowo odciążyć system ochrony zdrowia.

Zmiany mają szczególne znaczenie w kontekście rosnącej skali kontroli. W 2024 r. wystawiono ponad 27,4 mln zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy, jednocześnie ZUS przeprowadził 486,4 tys. kontroli zwolnień lekarskich, wstrzymując wypłatę 36,6 tys. świadczeń na 53 mln zł. W pierwszej połowie 2025 r. liczby te również pozostawały wysokie. Nowe regulacje mają zwiększyć skuteczność nadzoru, ale jednocześnie – jak wskazują eksperci – mogą prowadzić do sporów interpretacyjnych. – To miecz obosieczny, dlatego że z jednej strony definicja jest bardzo pojemna i wymaga wyczucia celu zwolnienia lekarskiego, ale z drugiej strony będziemy mogli prowadzić tutaj częstą polemikę z ZUS-em, czy faktycznie ten cel został naruszony, czy nie – ocenia radczyni prawna.

Nowelizacja wprowadza także pojęcie tzw. czynności drobnych, które w ograniczonym zakresie będą mogły być wykonywane w czasie zwolnienia lekarskiego, m.in. przez członków zarządów czy wspólników spółek. Chodzi o działania niezbędne do funkcjonowania podmiotu, takie jak podejmowanie uchwał, a nie faktyczne wykonywanie pracy.

Zmianie ulegnie również system orzecznictwa. Od 2026 r. decyzje o czasowej i trwałej niezdolności do pracy będzie wydawał jeden orzecznik zamiast dotychczasowych składów trzyosobowych. Projekt przewiduje także nowe zasady zatrudniania lekarzy orzeczników oraz system wynagradzania uzależniony od kwalifikacji i zakresu obowiązków.

Kolejną nowością będzie rozszerzenie uprawnień prezesa ZUS w zakresie kontroli zwolnień lekarskich. Po raz pierwszy możliwa będzie weryfikacja zasadności zwolnienia także po jego zakończeniu, na podstawie dokumentacji medycznej. ZUS będzie mógł żądać dodatkowych dokumentów i analizować je już po ustaniu niezdolności do pracy.

fot. freepik.com
oprac. /kp/