6 listopada obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Wyzyskowi Środowiska Naturalnego podczas Wojen i Konfliktów Zbrojnych ustanowiony w 2001 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Jego celem jest zwrócenie uwagi na fakt, że przyroda i ekosystemy nie są jedynie ofiarami ubocznymi działań militarnych – często stają się ich bezpośrednim celem lub narzędziem walki. Jak przypomina Geneva Environment Network, w ciągu ostatnich sześciu dekad 40% konfliktów wewnętrznych na świecie wiązało się z eksploatacją surowców naturalnych, takich jak drewno, woda czy minerały. ONZ podkreśla, że nie może być trwałego pokoju, jeśli zasoby, które utrzymują społeczności i ekosystemy, zostaną zniszczone.

Skutki wojen dla przyrody są często dramatyczne. Użycie herbicydów takich jak Agent Orange podczas wojny w Wietnamie trwale zniszczyło lasy deszczowe i ekosystemy, a walki w Zatoce Perskiej doprowadziły do skażenia wód i spalenia pól naftowych, pozostawiając po sobie ekologiczne spustoszenie. W tym roku obchody po raz kolejny nabierają szczególnego znaczenia w kontekście trwającej wojny w Ukrainie. Od momentu pełnoskalowej inwazji Federacji Rosyjskiej w lutym 2022 r. kraj ten zmaga się nie tylko z katastrofą humanitarną i gospodarczą, ale również z poważnymi skutkami ekologicznymi. Jak podaje ukraiński portal Ecopolitic, do września 2024 r. straty środowiskowe spowodowane działaniami wojennymi oszacowano na blisko 63 mld dolarów. Z tej kwoty ok. 27,9 mld stanowią szkody w glebach i zasobach gruntowych, 17,7 mld dotyczy atmosfery, 15,2 mld obszarów chronionych i rezerwatów przyrody, a 2,1 mld strat odnosi się do zanieczyszczeń wód.

Najbardziej dotkniętymi regionami są obwody doniecki, ługański, charkowski i chersoński. Według danych Ecopolitic tylko w Donbasie szkody środowiskowe przekroczyły 17,7 mld dolarów, w Ługańsku – 13,4 mld, w Charkowie – ponad 11,6 mld, a w regionie chersońskim – niemal 5,9 mld dolarów. Skala zniszczeń obejmuje zarówno infrastrukturę przemysłową, jak i naturalne ekosystemy. Jak zauważa organizacja Earth.org, masowe przemieszczanie się ciężkiego sprzętu wojskowego doprowadziło do degradacji gleb i skażenia metalami ciężkimi, a ostrzały i bombardowania powodują pożary lasów i terenów rolniczych, które często pozostają bez możliwości gaszenia z powodu zagrożenia minowego.

Kolejnym problemem są zniszczenia infrastruktury wodnej i zakładów przemysłowych. Uszkodzenia tam, sieci kanalizacyjnych i magazynów substancji chemicznych prowadzą do skażeń wód powierzchniowych i gruntowych. Jak można przeczytać na łamach "The Guardian", wojna na Ukrainie przyczynia się również do zwiększenia globalnych emisji gazów cieplarnianych, co dodatkowo pogłębia kryzys klimatyczny. Szacunki wskazują, że konflikty zbrojne, zwłaszcza prowadzone przy użyciu paliw kopalnych i ciężkiej broni, generują ogromne ilości dwutlenku węgla, a jednocześnie blokują działania na rzecz ochrony klimatu.

Z raportu Zoï Environment Network i Conflict and Environment Observatory wynika, że wojna zagroziła jednej trzeciej terenów chronionych w Ukrainie, a tysiące hektarów mokradeł, torfowisk i lasów zostało zniszczonych lub poważnie uszkodzonych. Wiele z tych obszarów ma kluczowe znaczenie dla bioróżnorodności i retencji wody. Z kolei Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy w oświadczeniu z 6 listopada 2024 r. przypomniało, że ochrona środowiska w czasie wojny jest nie tylko kwestią etyczną, ale również warunkiem przetrwania przyszłych pokoleń. – Ta data ma zwrócić uwagę na dewastujący wpływ konfliktów zbrojnych na ekosystemy i konieczność ochrony przyrody nawet w warunkach wojny – czytamy w komunikacie resortu opublikowanym na stronie kmu.gov.ua.

Jak podkreśla Geneva Environment Network, dokumentowanie i analizowanie szkód środowiskowych w Ukrainie ma kluczowe znaczenie dla przyszłej odbudowy. Zebrane dane mogą posłużyć nie tylko do oszacowania strat, ale też do dochodzenia odpowiedzialności od sprawców i planowania działań naprawczych. Eksperci zwracają uwagę, że odbudowa powojenna musi być „zielona” – oparta na zasadach zrównoważonego rozwoju, rekultywacji gleb i wód oraz odtwarzaniu naturalnych ekosystemów.

fot. unsplash.com
oprac. /kp/