Regiony pogranicza, mimo bogatego potencjału kulturowego i gospodarczego, wciąż pozostają w cieniu ośrodków centralnych. Ograniczona dostępność komunikacyjna, rozproszenie struktur gospodarczych oraz słaba obecność instytucji publicznych sprawiają, że rozwój tych obszarów ma charakter peryferyjny. Brakuje systemowego planowania i wspólnej strategii transgranicznej, przez co potencjał współpracy z sąsiednimi regionami czeskimi nie jest w pełni wykorzystywany.

Memorandum jako narzędzie współpracy

W dniach 30 września – 3 października 2025 roku odbyła się druga edycja wydarzenia „Raciborskie Rozmowy o Rozwoju”, poświęcona dialogowi na rzecz rozwoju polsko-czeskiego pogranicza. Wydarzenie koncentrowało się na trzech obszarach: jakości życia i promocji regionu, edukacji i kapitale ludzkim oraz integracji gospodarczej. Spotkania zgromadziły przedstawicieli samorządów, organizacji gospodarczych, uczelni i instytucji z obu stron granicy. Podczas wydarzenia wspomniano historyczne porozumienie sprzed sześciu lat. W 2019 roku, 10.10. o godz. 10:10 nastąpiło formalne zawiązanie polsko-czeskiego porozumienia na rzecz rozwoju pogranicza na styku Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego i Kraju Morawsko-Śląskiego. Pierwsze grono sygnatariuszy ustanowiły samorządy: Bruntál, Godów, Gorzyce, Horní Suchá, Karviná, Krnov, Opava, Racibórz, Rybnik, Wodzisław Śląski i Powiat Wodzisławski. Stronę gospodarczą reprezentują: OHK Karviná, OHK Opava, OHK Bruntál, KHK Moravskoslezského kraje, Hawierzowsko-Karwiński Klaster, Izba Gospodarcza w Wodzisławiu Śl., Raciborska Izba Gospodarcza, Żorska Izba Gospodarcza, Cech Rzemieślników i Innych Przedsiębiorców w Wodzisławiu Śl. oraz Cech Rzemiosł Różnych w Raciborzu.

Celem porozumienia jest wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego oraz podejmowanie wspólnych działań wobec wyzwań, które występują po obu stronach granicy.

Podpisane memorandum stanowi fundament dla długofalowej współpracy, której misją jest integracja społeczna i gospodarcza polsko-czeskiego pogranicza Śląska, zwiększanie jego konkurencyjności oraz wspólna promocja regionu na arenie krajowej i międzynarodowej. Podczas tegorocznej transgranicznej konferencji do porozumienia włączyły się również samorządy powiatu cieszyńskiego i głubczyckiego, jako naturalnych beneficjentów obszarów pogranicza. Obecnie Transgraniczna Sieć Partnerska liczy ponad pięćdziesięciu sygnatariuszy i choć przystąpienie do memorandum ma charakter deklaratywny, jego siła tkwi w zobowiązaniu do realizacji wspólnych projektów gospodarczych, edukacyjnych i promocyjnych.

Nowi sygnatariusze zostali uroczyście przyjęci przez Ivo Bartečkę (Izba Gospodarcza w Karwinie – lider ze strony czeskiej) oraz Ireneusza Burka (Izba Gospodarcza w Wodzisławiu Śląskim – lider ze strony polskiej).

Turystyczny potencjał polsko-czeskiego pogranicza Śląska

W debacie, której moderatorem był dr hab. Hynek Böhm (profesor Uniwersytetu Opolskiego, wykładowca na Technicznym Uniwersytecie w Libercu), dyskusja koncentrowała się na możliwościach i barierach integracji regionu pogranicza w kontekście rozwoju turystyki, współpracy instytucjonalnej oraz budowania wspólnej marki. W rozmowie uczestniczyli m.in. Petr Koudela (Moravian-Silesian Tourism), Katarzyna Czyż-Kaźmierczak (zastępca burmistrza Wisły), Anna Niestroj (Visit Racibórz), Grzegorz Utracki (Euroregion Silesia CZ, wójt gminy Krzyżanowice) i Pavel Meletzký (Euroregion Silesia CZ, zastępca prezydenta Opawy).

Konferencja poświęcona turystycznemu potencjałowi regionu pogranicza polsko-czeskiego Śląska zgromadziła sygnatariuszy Transgranicznego Memorandum Gospodarczego PL–CZ oraz przedstawicieli instytucji samorządowych i branży turystycznej.

Podjęto temat zidentyfikowania kluczowych zasobów turystycznych regionu, ocenę możliwości wspólnej promocji oraz wypracowania kierunków współpracy w zakresie budowania rozpoznawalnej marki pogranicza jako atrakcyjnego miejsca życia i celu podróży.

Daria Kardaczyńska (dyrektor Euroregionu SILESIA PL), zaprezentowała instytucje i marki turystyczne działające na obszarze pogranicza. Podkreśliła konieczność realizacji spójnej strategii promocyjnej oraz potrzebę koordynacji działań między partnerami lokalnymi. Dr hab. Hynek Böhm w swoim wystąpieniu analizował potencjał pogranicza jako przyszłej marki regionalnej. Zwrócił uwagę na wartość wspólnej tożsamości kulturowej i historycznej jako fundamentu dla skutecznej promocji turystycznej.

Paneliści debaty zgodnie podkreślali, że integracja pogranicza nie jest utopią, lecz koniecznością wynikającą z potrzeb mieszkańców, oczekiwań turystów i wyzwań gospodarczych ale także naturalnych relacji, opartych na wspólnej historii i tożsamości. Wspólne działania, oparte na zaufaniu i długofalowej wizji, mogą przekształcić region w silny i rozpoznawalny punkt na mapie Europy Środkowej. W podsumowaniu debaty, moderowanej przez dr. hab. Hynka Böhma, zaakcentowano potencjał i możliwości budowania wspólnej marki regionu. Podkreślono jednak, że integracja wymaga nie tylko współpracy instytucjonalnej, ale też wspólnego myślenia o przestrzeni, gospodarce i tożsamości. Przyszłość pogranicza zależy od zaufania, długofalowych planów i konsekwentnej promocji.

Miasto przyszłości – jakość życia i odporność

W debacie „Partycypacja społeczna dla rozwoju miast” poruszono kwestie funkcjonalności przestrzeni publicznej, znaczenia zieleni i odpowiedzialności społecznej w urbanistyce sprzyjającej poprawie jakości życia. Uczestnikami byli: mgr inż. arch. Maciej Godlewski (TOPROJEKT Rybnik), mgr inż. arch. Marlena Wolnik (SARP, Izba Architektów RP), inż. arch. krajobrazu Kacper Adamczewski (Przedsiębiorstwo Komunalne Racibórz) i mgr inż. arch. Mariusz Mrozek (naczelnik wydziału Inwestycji i Urbanistyki UM Racibórz). Debatę moderował dr Jarosław Figaszewski (Akademia Nauk Stosowanych w Raciborzu).

Konferencję poświęconą zagadnieniom projektowania miast, adaptacji przestrzeni do zmian klimatycznych oraz roli społecznej partycypacji w kształtowaniu środowiska miejskiego, otworzył Maciej Godlewski, który przedstawił wyzwania związane z adaptacją miast do zmian klimatu, ekstremalnych zjawisk pogodowych, wzrostu temperatury i deficytu wody. Podkreślił znaczenie systemowego planowania, retencji, zielonej infrastruktury i naturalnych barier termicznych.
Jarosław Figaszewski przedstawił natomiast koncepcję smart city, wskazując na potrzebę integracji systemów transportowych, informacyjnych i energetycznych. Zaznaczył, że inteligentne miasto to nie tylko technologia, ale też procesy społeczne i organizacyjne.

Miasta muszą redefiniować swoją rolę – z ośrodków administracyjnych w przestrzenie sprzyjające relacjom społecznym i odporności klimatycznej. Eksperci wskazali na konieczność systemowego podejścia, współpracy samorządów i dialogu z mieszkańcami. Z perspektywy architektury krajobrazu kluczowe jest projektowanie przestrzeni służącej mieszkańcom – sprzyjającej relacjom, bezpieczeństwu i rekreacji. Miasto nie powinno być podporządkowane infrastrukturze, lecz oferować miejsca odpoczynku i spotkań. Podkreślano znaczenie zieleni i błękitnej infrastruktury – ogrodów deszczowych, zielonych dachów, retencji wody. W Polsce dominuje betonowanie, co prowadzi do przegrzewania miast. Eksperci apelowali o powrót do ekologicznego projektowania.

Marlena Wolnik wskazała, że konkursy architektoniczne to skuteczne narzędzie wyboru wartościowych projektów. Sprzyjają wymianie wiedzy i dopasowaniu rozwiązań do realnych potrzeb. Podkreślono znaczenie partycypacji społecznej – mieszkańcy wskazują problemy, eksperci opracowują rozwiązania. Wnioskiem z debaty jest potrzeba budowania miast odpornych, zrównoważonych i społecznie wrażliwych. Kluczowym dla poprawy jakości życia jest planowanie oparte na współpracy i wiedzy eksperckiej. Przyszłość Raciborza zależy od umiejętnego łączenia dziedzictwa z nowoczesnością, ekologii z gospodarką i lokalnych tradycji z europejskimi standardami.

Kapitał ludzki jako fundament rozwoju regionu

Debata panelowa pod hasłem „Współpraca edukacji, biznesu i samorządów – synergia kosztuje, ale się opłaca”, moderowana przez Ireneusza Burka (Śląskie Porozumienie Gospodarcze ŚLĄSK.ONLINE, pełnomocnik ds. edukacji i rynku pracy). W dyskusji udział wzięli: dr Ludmiła Nowacka (Akademia Nauk Stosowanych w Raciborzu), dr Sylwia Gatnar (dyrektor zarządzający firmy PREVAC, ekspert w zakresie edukacji praktycznej i współpracy ze szkołami), Aldona Rosner (zastępca dyrektora Filii Politechniki Śląskiej w Rybniku, prezes Fundacji PBL Academy), dr Aleksander Wolski (dziekan Wydziału Zamiejscowego Akademii Górnośląskiej w Żorach, socjolog).

Tegoroczne wydarzenie dotyczące kapitałowi ludzkiemu, odbyło się pod hasłem „Niezbędna synergia w złotym trójkącie: samorząd – edukacja – biznes”.

Ludmiła Nowacka w wystąpieniu „Ambicje, aspiracje i oczekiwania młodego pokolenia” zaprezentowała analizę postaw młodych osób wchodzących na rynek pracy. Wskazała na rosnące znaczenie równowagi między życiem zawodowym a osobistym, potrzebę budowania sensu życia i edukacji oraz większe zmieniające się oczekiwania wobec stabilności zatrudnienia i możliwości rozwoju. Ireneusz Burek natomiast omówił ciekawe wnioski z projektu prowadzonego przez miasta Wodzisławiu Śl. i Karwinę pn. „Czynniki decydujące o wyborze ścieżki rozwoju zawodowego i osobistego”.

Podczas dyskusji wyraźnie wybrzmiało, iż obecny system edukacji, oparty na ocenach i egzaminach, nie wspiera rozwoju osobistego ucznia, a przez to, nie wzmacnia w efektywny sposób kapitału ludzkiego; zarówno jednostki jak i społeczeństwa. Przytoczone badania wyraźnie wskazują na słabe ogniwo w procesie edukacji (na każdym etapie) jakim jest doradztwo zawodowe, które tylko w minimalnym stopniu wspiera podejmowanie optymalnych decyzji o wyborze kolejnego etapu edukacji i rozwoju ucznia. Uczeń, skoncentrowany na zdobywaniu ocen, nie ma możliwości poznania rynku pracy, obecnych branż i zawodów, oczekiwanych kompetencji, co więcej; nie ma możliwości oceny swojego potencjału, rozwijania zdolności czy wreszcie zweryfikowania w praktyce wyobrażeń o przyszłej pracy zawodowej.

Dyskusja podczas debaty koncentrowała się wokół relacji między szkołami, uczelniami, przedsiębiorcami i samorządami w procesie przygotowania młodych ludzi do wejścia na rynek pracy. Paneliści podkreślali znaczenie kształcenia praktycznego, edukacji dualnej oraz długofalowego planowania lokalnych polityk zatrudnienia. Do debaty włączono również uczniów szkół ponadpodstawowych, co wniosło nową jakość, dzięki natychmiastowej konfrontacji stawianych tez i wniosków. Wskazano, że kapitał ludzki stanowi jeden z kluczowych czynników konkurencyjności i długofalowego rozwoju regionu. Współdziałanie sektora edukacji, administracji i gospodarki nie jest dziś kwestią wyboru, lecz koniecznością.

W trakcie debat akcentowano, że choć samorządy opierają się na planowaniu strategicznym, nadal wyzwaniem pozostaje dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy. Konieczne jest równoważenie wiedzy teoretycznej z kompetencjami praktycznymi i miękkimi, które decydują o szansach na rynku pracy oraz potencjale kapitału ludzkiego w wymiarze szerszym. Pomimo wspólnego celu, jakim jest (lub powinno być) wzmacnianie kapitału ludzkiego, którego głównym czynnikiem jest edukacja, strony „złotego trójkąta” nadal nie posiadają wspólnej strategii w tym obszarze. Przedstawiciele firm zwracali uwagę na ogromne znaczenie kształcenia dualnego, łączącego naukę z praktyką zawodową. Przykłady współpracy – jak programy, w ramach których przedsiębiorstwa udostępniają zaplecze technologiczne uczniom – potwierdzają, że możliwe jest skuteczne łączenie celów edukacyjnych z potrzebami gospodarki. Jak zaznaczyła Sylwia Gatnar z firmy PREVAC, inwestowanie w młodych ludzi to inwestowanie w przyszłych pracowników, którzy znają realia lokalnego rynku i potrafią odnaleźć się w środowisku przemysłowym.

Długofalowe planowanie, przepływ informacji i współpraca

Jednym z największych wyzwań pozostaje brak stałych platform komunikacji między szkołami, samorządami i przedsiębiorcami. Brak systematycznych danych o możliwościach wyboru ścieżki rozwoju, ograniczone doradztwo zawodowe oraz niewystarczający dostęp do informacji o potencjale lokalnego rynku pracy, utrudnia zarówno planowanie oferty edukacyjnej, jak i podejmowanie przez uczniów świadomych decyzji dotyczących własnej kariery. Wnioski jednoznacznie wskazują, że współdziałanie edukacji, biznesu i samorządów wymaga zmiany podejścia – od traktowania kształcenia jako kosztu do postrzegania go jako inwestycji w rozwój społeczno-gospodarczy. Tylko konsekwentne działania w ramach tzw. „złotego trójkąta” mogą zatrzymać migrację młodych ludzi, zwiększyć innowacyjność przedsiębiorstw i zapewnić trwały rozwój regionu.

Dialog jako fundament rozwoju pogranicza polsko-czeskiego

Podczas czterech dni konferencji „Raciborskie Rozmowy o Rozwoju” eksperci zwracali uwagę na kluczowy problem: trudności w dialogu między samorządami a środowiskiem gospodarczym. Choć obie strony deklarują otwartość, współpraca często napotyka na bariery proceduralne i mentalne. Jak zauważył dr Aleksander Wolski „przewlekłość decyzji administracyjnych, ograniczona samodzielność samorządów i brak zaufania, skutecznie hamują rozwój. Przedsiębiorcy oczekują szybkich, przewidywalnych decyzji, podczas gdy samorządy funkcjonują w rytmie politycznych i budżetowych cykli. W efekcie współpraca bywa doraźna, a nie systemowa”. W szerszej perspektywie, debaty pokazały, że dialog między samorządami a przedsiębiorcami wciąż balansuje między intencją a praktyką.

Misja wydarzenia „Raciborskie Rozmowy o Rozwoju - nie ma granic, jest pogranicze” brzmiała: „Tworzymy przestrzeń dialogu i współpracy pomiędzy samorządami, biznesem, środowiskiem akademickim i mieszkańcami, aby wspólnie identyfikować wyzwania i szanse rozwoju Raciborza i regionu. Celem wydarzenia jest wypracowywanie praktycznych rozwiązań, które sprzyjają zrównoważonemu rozwojowi, integracji społecznej i gospodarczemu potencjałowi pogranicza polsko-czeskiego.”

Warto zauważyć, że zaproszenie do dialogu, kierowane do samorządów, wydziałów edukacji czy wydziałów rozwoju, w nielicznych tylko przypadkach przełożyły się na ich obecność. Wiele zatem wskazuje na potrzebę zmiany podejścia i zbudowanie nowego modelu partnerstwa. Równie istotne jest uznanie komplementarności celów obu środowisk (samorządów i biznesu) oraz odbudowa zaufania. Inicjatywa podjęta sześć lat temu „Memorandum o współpracy gospodarczej PL–CZ” może stać się trwałą platformą wspólnego planowania i realizacji zrównoważonego rozwoju pogranicza, jednak aby pogranicze polsko-czeskie Śląska mogło się rozwijać jako region (czy nawet stać się rozpoznawalną marką), potrzebna jest konsekwentna współpraca wszystkich interesariuszy; samorządów, przedsiębiorców i instytucji publicznych.

Dopiero wówczas budowanie transgranicznego partnerstwa, nie będzie tylko na papierze, ale może realnie zmieniać przyszłość regionu.

Ireneusz Burek
Prezes Zarząmodu Śląskiego Porozumienia Gospodarczego ŚLĄSK.ONLINE

Artykuł ukazał się w dodatku specjalnym z okazji Europejskiego Kongresu MŚP  magazynu Business HUB, wydawanym przez Regionalną Izbą Gospodarczą w Katowicach. Podczas inauguracji Kongresu MŚP, prezes RIG w Katowicach Tomasz Zjawiony, podzielił się podobną, smutną reflekcją na temat dialogu pomiędzy środowiskiem gospodarczym a władzami samorządowymi. Podobnie jak Raciborskie Rozmowy o Rozwoju spotkały się z niewielkim zainteresowaniem do dialogu o rozwoju gospodarczym samorządów, na szczeblu krajowym podobnie, głos mocnej reprezentacji biznesu, nie znajduje "uwagi" decydentów kraju w zakresie rozwoju gospodarczego i dialogu w zakresie wspólnego wypracowaywania rozwiązań. 

Zobacz przemówienie Tomasza Zjawionego podczas otwarcia Kongresu:

Organizator Raciborskich Rozmów o Rozwoju:

Zobacz również relację z Europejskiego Kongresu MŚP w Katowicach 

Galeria zdjęć