Regionalny Plan Adaptacji do zmian klimatu dla Województwa Śląskiego – to dokument, który ma pomóc w adaptacji regionów przemysłowych, w tym górniczych i pogórniczcyh, do nowych realiów klimatycznych. Choć miejskie plany adaptacji nie są w Polsce nowością, to RPA jest pierwszym tego typu opracowaniem w kraju i może stać się wzorem dla innych regionów.

Dzięki współpracy z Instytutem Ochrony Środowiska – Państwowym Instytutem Badawczego województwo śląskie dysponuje kompleksową diagnozą regionu w kontekście zmian klimatu opartą na najnowszych danych i wiedzy naukowej. Rafał Adamczyk, członek Zarządu Województwa Śląskiego, zwraca uwagę, że mieszkańcy już teraz mierzą się ze skutkami zmian klimatu. Należą do nich silne wiatry czy coraz intensywniejsze opady deszczu, które z kolei mogą prowadzić do powodzi błyskawicznych i podtopień. – Dbając o dobro mieszkańców, podjęto decyzję o opracowaniu pierwszego w Polsce Regionalnego Planu Adaptacji. Dokument ma charakter strategiczny, umożliwiając skuteczne planowanie działań długoterminowych w taki sposób, aby w 2030 r. nasze województwo było nie tylko odporne na zmiany klimatu, ale też jeszcze bardziej przyjazne mieszkańcom pod względem warunków środowiskowych, jak i potrzeb społeczno-gospodarczych regionu – tłumaczy.

Jednym z najważniejszych elementów dokumentu jest prognoza ryzyka klimatycznego do 2050 r. Jest ona niezbędna, by zrozumieć, jak zmiany klimatu wpłyną na województwo śląskie, zwłaszcza w w związku z jego przemysłowym charakterem. Choć produkcja węgla uległa znacznemu zmniejszeniu od początku lat 90. – z prawie 150 mln t/rok do ok. 73 mln t/rok – to region ten nadal utrzymuje pozycję największego w Unii Europejskiej ośrodka górniczego, charakteryzującego się największą liczbą osób zatrudnionych w tym sektorze – choć zatrudnienie pomiędzy 1990 r. a 2015 r. spadło z ok. 388 tys. do ok. 98 tys.

Dr inż. Jan Bondaruk, zastępca naczelnego dyrektora ds. inżynierii środowiska GIG-PIB, wyjaśnia, że RPA umożliwia kompleksową identyfikacją kluczowych zagrożeń klimatycznych i ryzyk występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, a także przygotowanie odpowiednich działań mitygacyjnych w skali regionu. W jego ocenie "tereny pogórnicze mogą pełnić różnorakie funkcje ekosystemowe i współtworzyć zielono-niebieską infrastrukturę niezbędną dla planowania i wdrażania procesów adaptacji do zmian klimatu przy relatywnie niskich kosztach". – Umiejętne prowadzenie procesów rewitalizacyjnych pozwoliło na wykształcenie bardzo cennych ekosystemów np. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Żabie Doły na granicy Bytomia i Chorzowa czy też budowany system ochrony przeciwpowodziowej i bezpieczeństwa wodnego z wykorzystaniem wyrobisk po eksploatacji węgla brunatnego w Koninie – wskazuje ekspert.

Eksperci zwracają uwagę, że zdegradowane tereny górnicze są szczególnie narażone na negatywne skutki zmian klimatu. Jednocześnie wskazują na możliwość przekształcenia tych obszarów w zrównoważone ekosystemy, które będą lepiej przystosowane do nowych warunków. Jak robi to Rybnik? Prezydent Piotr Kuczera tłumaczy, że miasto będące symbolem transformacji przemysłowej stawia na nowatorskie rozwiązania adaptacyjne jak transformacja Rybnickiego Okręgu Węglowego w Rybnicki Okręg Wodorowy. – Chociaż w Rybniku węgiel ma wprawdzie jeszcze przyszłość przez kolejne lata, już teraz musimy myśleć, co dalej i rozpocząć proces głębokiej zmiany profilu miasta. Rybnicki Okręg Wodorowy to inicjatywa, która będzie się rozwijać przez najbliższe lata, łącząc duży biznes, Politechnikę Śląską i potrzeby lokalnych samorządów. Już teraz miasto podejmuje również szereg działań, takich jak sukcesywne rozszczelnianie powierzchni nieprzepuszczalnych, poprawa gospodarki wodami opadowymi oraz promocja błękitno-zielonej infrastruktury, w tym dotowanie ogrodów deszczowych w 2025 r. Niebagatelne znaczenie ma tutaj udział samych rybniczan. Z sukcesem wdrażamy różnorodne inicjatywy społeczne, czego przykładem jest chociażby sadzenie wspólnie z mieszkańcami pierwszego w Rybniku lasu Miyawaki – wymienia włodarz. Długoletnia eksploatacja węgla pozostawiła po sobie jednak liczne ślady, takie jak hałdy i zwałowiska, co utrudnia inwestycje, jak np. budowę Drogi Regionalnej Racibórz – Pszczyna, której ostatni odcinek przebiega w 40% przez tereny zagrożone szkodami górniczymi.

RPA wpisuje się w szerszy kontekst unijnych celów klimatycznych i finansowany jest m.in. ze środków programu LIFE Unii Europejskiej, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz budżetu województwa śląskiego. W dokumencie tym znajdą się działania, które pomogą miastom i gminom w radzeniu sobie ze skutkami zmian klimatu. Proces tworzenia RPA będzie oparty na aktywnym zaangażowaniu mieszkańców i instytucji. Przewidziane są m.in. warsztaty oraz spotkania prowadzone w formie stacjonarnej we wszystkich czterech subregionach województwa, a także m.in. spotkania on-line czy ankietyzacja. Gotowy ma być do września 2025 r.

fot. arch. red., M. Koczy/UM Rybnik
oprac. /kp/