Powodzie niszczące domy, susze dziesiątkujące uprawy, wichury zagrażające życiu czy upały prowadzące do udarów – ekstremalne zjawiska pogodowe stają się w Polsce codziennością, a ich skala i częstotliwość nieustannie rosną. Jak wynika z raportu „Wpływ zmiany klimatu na bezpieczeństwo narodowe Polski” Koalicji Klimatycznej, te zjawiska to nie tylko problem środowiskowy, ale realne zagrożenie dla stabilności kraju drenujące polską gospodarkę i obnażające braki w systemie zarządzania kryzysowego.

Polska już teraz płaci wysoką cenę za zmiany klimatyczne. Opracowanie ujawnia, że w latach 2001-2019 straty bezpośrednie spowodowane ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi wyniosły 115 mld zł, co daje średnio 6 mld zł rocznie. Te liczby to nie tylko statystyki – to zniszczone domy, infrastruktura, uprawy i lasy. Susze w latach 2017-2019 odpowiadały za ponad 70% strat w rolnictwie, co przekłada się na wzrost cen żywności i uderza bezpośrednio w portfele konsumentów.

Prognozy Polskiej Izby Ubezpieczeń są jeszcze bardziej alarmujące: zmiana klimatu może obniżyć polskie PKB od 3% do 10% do 2050 r. Eksperci ostrzegają,że to nie tylko kwestia strat materialnych, ale realne zagrożenie dla stabilności ekonomicznej, a w konsekwencji – politycznej kraju. Brak przygotowania na te wyzwania może prowadzić do destabilizacji, a nawet zmian rządów, czego przykładem była powódź z 1997 r. i jej wpływ na polską scenę polityczną.

Raport też zwraca uwagę na poważne niedoskonałości w polskim systemie zarządzania kryzysowego. Powódź z 2024 r. obnażyła problemy z komunikacją i koordynacją działań, zwłaszcza na poziomie lokalnym. Fakt, że kluczowe służby, takie jak Państwowa Straż Pożarna, Policja czy Wojsko Polskie podlegają różnym ministerstwom, dodatkowo utrudnia sprawną współpracę. Najwyższa Izba Kontroli wielokrotnie wskazywała na brak efektywnego systemu ochrony ludności i niewystarczające przygotowanie kadr administracji. Brak jednolitego, ogólnopolskiego systemu cyfrowej łączności radiowej dla służb ratowniczych i zarządzania kryzysowego dodatkowo osłabia zdolność państwa do szybkiego i skutecznego reagowania.

Dr Krzysztof Księżopolski ze Szkoły Głównej Handlowej, współautor raportu, podkreśla konieczność pilnego uwzględnienia rosnącego ryzyka katastrof klimatycznych w planach zarządzania kryzysowego. – Wśród niezbędnych działań można wymienić m.in. integrację systemów zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej, opracowanie kompleksowych planów reagowania na zagrożenia hybrydowe oraz wzmocnienie współpracy między różnymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo obywateli – wymienia.

Raport zwraca uwagę, że niedostrzeganie zagrożeń klimatycznych w strategii bezpieczeństwa narodowego osłabia zdolność państwa do reagowania, narażając życie i zdrowie obywateli oraz zwiększając ryzyko niepokojów społecznych. Na arenie międzynarodowej skutki kryzysu klimatycznego mogą z kolei wzmacniać organizacje terrorystyczne, prowadzić do masowych migracji, sporów międzypaństwowych, a nawet konfliktów zbrojnych. Wpływają również na potencjał militarny państw. NATO, świadome tych wyzwań, w 2021 r. przyjęło Plan Działań w sprawie Zmian Klimatu i Bezpieczeństwa (Action Plan on Climate Change and Security).

Raport Koalicji Klimatycznej wskazuje na szereg działań, które polskie władze powinny podjąć, aby zwiększyć bezpieczeństwo narodowe w obliczu kryzysu klimatycznego. Niezbędne jest opracowanie i wdrożenie kompleksowego planu przygotowania społeczeństwa na ekstremalne zjawiska pogodowe, edukującego obywateli, jak postępować przed, w trakcie i po wystąpieniu zagrożeń. Należy również przebudować system zarządzania kryzysowego, koncentrując się na budowaniu odporności, implementacji zaleceń NIK, usprawnieniu przepływu informacji oraz wykorzystaniu technologii IT i AI do automatyzacji działań. Kolejnym krokiem powinno być uwzględnienie skutków zmiany klimatu w kluczowych dokumentach strategicznych, takich jak Strategia Bezpieczeństwa Narodowego czy plany obronne MON. Ponadto powinno zwiększyć się partycypację obywateli w procesach decyzyjnych i systemie zarządzania kryzysowego.

fot. freepik.com
oprac. /kp/