Gmina Stonawa

Stonawa to wieś gminna i gmina w Czechach, w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina. Historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim, dużą mniejszość stanowią Polacy i Słowacy. Miejscowość znajduje się w Ostrawsko-Karwińskim Zagłębiu Węglowym, funkcjonuje tu kopalnia ČSM spółki akcyjnej OKD zatrudniająca również górników z Polski.

Po raz pierwszy miejscowość wymieniono w źródłach być może w 1388 r. jako Stozna (Stoena), natomiast pierwsza pewna wzmianka jako Stonawa pochodzi z 1432 r. Miejscową parafię pw. św. Marii Magdaleny założono na przełomie XIV i XV w. Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. Tradycyjnie zamieszkała była przez polskojęzycznych Lachów posługujących się odmianą gwary cieszyńskiej.

Pod koniec XVIII w. w okolicy odnaleziono pokłady węgla, co przyczyniło się do rozwoju ekonomicznego i demograficznego okolicy, jak i samej Stonawy, szczególnie w drugiej połowie XIX w. W 1869 r. otwarto niezwykle ważną Kolej Koszycko-Bogumińską z przystankiem w Stonawie, jednak o nazwie Darków (zlikwidowanym w 1967). W 1850 r. wieś liczyła 1006 mieszkańców, a do 1910 wzrosła do blisko 4000 osób, m.in. dzięki znacznej imigracji z Galicji. W 1900 r. wybudowano szkołę ewangelicką. W 1910 r. katolicy wybudowali obecny kościół pw. Marii Magdaleny, stanowiący „perłę” architektury sakralnej w regionie.

Po I wojnie światowej Stonawa jako miejscowość blisko w stu procentach polskojęzyczna, w 3/4 orientacji narodowo-polskiej, została podporządkowana administracji polskiej. W 1919 r. została zajęta przez Czechosłowację. 26 stycznia 1919 r. zamordowano 20 żołnierzy 12. Wadowickiego Pułku Piechoty, dziś w miejscowości znajduje się ich zbiorowa mogiła. Ostatecznie Stonawa znalazła się w granicach Czechosłowacji zgodnie z arbitralną decyzją podziału Rady Ambasadorów w lipcu 1920 r. W październiku 1938 r. Stonawa wraz z resztą Zaolzia została zaanektowana przez Polskę, po wojnie wróciła pod władzę Czechosłowacji.

W latach 50. XX w. wykonano tu odwierty badawcze, które potwierdziły istnienie warstw węglonośnych pochodzących z okresu karbonu. Na tej podstawie zapadła decyzja o budowie kopalni ČSM. Liczba mieszkańców zaczęła drastycznie spadać, kiedy miejscowość zaczęła cierpieć na skutek szkód górniczych. Jeszcze w 1950 r. mieszkało tutaj 4500 osób, w 2018 r. było ich 1851. Mieszkańcy wyprowadzali się przede wszystkim do nowych osiedli z wielkiej płyty budowanych w pobliskich miastach. 20 grudnia 2018 r. w miejscowości doszło do katastrofy górniczej w kopalni ČSM.

fot. Marcin Konsek, Michal Klajban, Czesil, Nonac71/Wikimedia Commons, UG Stonawa
oprac. /kp/