W planach województwa śląskiego duży nacisk kładzie się na dbałość o dostarczanie rzetelnych i aktualnych informacji pracownikom na temat zasad i przebiegu transformacji górnictwa. Kluczowym zadaniem włączenia interesariuszy społecznych jest nie tylko rozpoznanie oczekiwań i potrzeb stron tego procesu, ale przede wszystkim rzetelna komunikacja, wspomagająca proces adaptacji do zmian zachodzących w otoczeniu, w tym w szczególności określenie nowych kierunków rozwoju regionu, propagowanie i wdrażanie w gminach górniczych idei ekorozwoju oraz programów rewitalizacji obszarów zdegradowanych działalnością górniczą.

Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji

W styczniowym raporcie „Kierunki Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji i Rozwoju dla Województwa Śląskiego” opracowanego dla Fundacji WWF Polska w ramach projektu „Regiony i gminy na rzecz sprawiedliwej transformacji” w ramach Europejskiej Inicjatywy na rzecz Ochrony Klimatu (EUKI) Niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów Atomowych (BMU) czytamy m.in.: - W procesie restrukturyzacji i transformacji górnictwa węgla kamiennego postulat włączania w proces decyzyjny pracowników restrukturyzowanych sektorów jest częściowo realizowany poprzez udział związków zawodowych w negocjacjach nad kierunkami i tempem zmian sektorowych. (...) Ważnym elementem dialogu, a jednocześnie poważnym wyzwaniem, jest redefinicja roli górniczych związków zawodowych w transformacji. Organizacje związkowe są ogniwem umiejscowionym najbliżej pracowników górnictwa.

Aby jednak wykorzystać sieć relacji między pracownikami w celu skutecznej komunikacji, trzeba wpierw ugruntować merytoryczną wiedzę, opracować ją i dopiero wówczas przekazywać ją w postaci kompleksowej oferty instrumentów wsparcia lub ofert pracy dla pracowników górnictwa.

Wyzwaniem organizacyjnym najbliższego okresu jest zatem tworzenie solidnych punktów informacyjnych i konsultacyjnych w otoczeniu miejsc pracy dla wszystkich osób zainteresowanych możliwościami przyszłych zmian zatrudnienia. Tym samym, w procesie uzgodnionego wygaszania branży górniczej, instytucje otoczenia biznesu i rynku pracy wraz z pracodawcami oraz strukturami związków zawodowych powinny wspierać pracowników zamykanych kopalń (i firm zależnych od nich) w przejściu do innej branży oraz samych firm, które będą się przekształcać. W szczególności ważne jest tworzenie warunków dla aktywizacji rynku zatrudnienia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w gminach górniczych oraz pomocy pracownikom, w tym pośrednio poprzez wsparcie pracodawców zatrudniających osoby zagrożone utratą pracy, koniecznością zmiany zawodu, uzyskaniem nowych kwalifikacji. Samorządy oraz Instytucje Otoczenia Biznesu muszą stawiać sobie za cel również organizację pomocy bezpośredniej pracownikom w zakresie rekrutacji na nowe miejsca pracy.

_{Celem zawartego porozumienia pomiędzy Śląskim Porozumieniem Gospodarczym ŚLĄSK.ONLINE oraz Stowarzyszeniem Gmin Górniczych w Polsce jest w szczególności długofalowe pogłębianie współpracy, wymiana doświadczeń w zakresie kapitału społecznego i zasobów rynku pracy w regionach dotkniętych skutkami transformacji górniczej.}

<sub>Partnerzy umowy zakładają, że dzięki systematycznej wymianie informacji w zakresie podejmowanych działań zmierzać będą w kierunku wzmacniania zasobów rynku pracy i kapitału społecznego na terenie gmin dotkniętych skutkami transformacji górnictwa oraz depopulacji. W najbliższej przyszłości planowane są działania informacyjne w zakresie definiowania potrzeb w obszarze zmian kwalifikacji pracowników oraz zakresu możliwego wsparcia gmin górniczych w Procesie Sprawiedliwej Transformacji (społecznej, ekologicznej, przemysłowej, kulturalno-obyczajowej).

Na zdjęciach podpisujący umowę; ze strony Śląskiego Porozumienia Gospodarczego ŚLĄSK.ONLINE Prezes Zarządu Ireneusz Burek oraz ze strony Zarządu Stowarzyszenia Gmin Górniczych w Polsce Przewodnicząca Zarządu Anna Hetman. Fot. Ireneusz Burek</sub>

Wojewódzka Rada Dialogu Społecznego

Instytucjonalną formą dialogu społecznego prowadzonego na poziomie samorządu regionalnego są Wojewódzkie Rady Dialogu Społecznego, w których uczestniczą władze regionalne (Marszałek Województwa i Wojewoda wraz z przedstawicielami), organizacje związkowe (NSZZ „Solidarność”, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych i Forum Związków Zawodowych) oraz pracodawcy (Konfederacja Lewiatan, Związek Rzemiosła Polskiego, Pracodawcy RP, Business Centre Club, Związek Przedsiębiorców). Rady stanowią organ konsultacyjny oraz platformę dla prezentacji stanowisk i godzenia interesów pracodawców i pracowników.

Za Raportem Fundacji WWF Polska można podać: Postulat zwiększenia aktywności społeczności lokalnych w kształtowaniu planów transformacji wymaga przygotowania tego procesu zarówno pod względem organizacji dialogu z organizacjami pozarządowymi, jak i tworzenia warunków dla aktywności obywatelskiej. Rekomendowaną techniką, która może rozszerzyć zakres partycypacji społecznej oraz wykorzystanie potencjału obywateli jest organizowanie paneli obywatelskich. Technika dostarcza władzom samorządowym wiedzy o realnych problemach lokalnej społeczności oraz wzmacnia poczucie wpływu i współuczestnictwa mieszkańców w ważnych dla nich decyzjach. Panel obywatelski pozwala nawiązać dialog z gronem mieszkańców, wyrażających różnorodne grupy społeczne, poglądy i interesy. Podstawową zaletą panelu jest zachowanie reprezentatywności uczestników, która jest zmienna w zależności od dyskutowanego problemu. Organizacja panelu obywatelskiego może przebiegać w drodze bezpośrednich spotkań i debat lub być prowadzona w formie powtarzalnych badań ankietowych realizowanych na stałej grupie respondentów. W obu przypadkach działania poprzedzone są działaniami edukacyjnymi, co wzmacnia zaangażowanie mieszkańców w sprawy lokalne.

Edukacja kluczowym ogniwem

W procesie organizacji i zarządzania panelami obywatelskimi z władzami samorządowymi powinny współpracować instytucje edukacyjne, ośrodki szkoleniowe oraz uczelnie wyższe. Działania takie powinny być obowiązkowym ogniwem dla wzmocnienia współpracy samorządów i pracodawców z jednostkami edukacyjnymi w regionie.

Perspektywa dla Instytucji Otoczenia Biznesu

Transformacja rozumiana jako zmiana profilu gospodarczego trwa w województwie śląskim już 30 lat. Obecny moment można nazwać jego punktem zwrotnym. Przyspieszenie procesu odchodzenia od paliw kopalnych i dynamiczny rozwój technologii mniej emisyjnych wywierają presję na rynek pracy i regionalną gospodarkę. Aby utrzymać konkurencyjność regionu, a nawet ją zwiększyć, potrzebne będą: silna koordynacja procesu transformacji przez samorząd regionalny oraz wsparcie rządowe w zakresie lokalizowania w regionie strategicznych inwestycji, generujących stabilne i dobrze płatne miejsca pracy. Kluczowa jest też współpraca między samorządami, spółkami energetycznymi, rządem i związkami zawodowymi. Naturalne przejścia pracowników górnictwa na emeryturę będą istotnym instrumentem łagodzenia skutków transformacji, ale w perspektywie 2030 roku nie wystarczą, by uniknąć redukcji zatrudnienia.
W perspektywie do 2030 roku, zmian kwalifikacji lub działań osłonowych będzie wymagać nawet 13 tys. osób w samym tylko górnictwie. Natomiast w firmach zależnych od górnictwa kilkanaście tysięcy kolejnych będzie wymagało zwolnień z dotychczasowych stanowisk pracy. Reasumując, nawet 30 tys. osób będzie wymagało wsparcia w wyniku transformacji w województwie śląskim. Warto też mieć na względzie skutki dla pracowników zatrudnionych w innych branżach gospodarki, w których może dojść do załamania rynku w wyniku obniżonej konsumpcji, która towarzyszy wzrostowi bezrobocia a także skutków kryzysu gospodarczego spowodowanego pandemią. Raport Fundacji WWF Polska wskazuje na takie działalności alternatywne, które w szczególności warto rozwijać w województwie śląskim w zastępstwie górniczych miejsc pracy jak budownictwo, przemysł przetwórczy, energetykę, logistykę oraz rekultywację.

Samorząd województwa będzie z pewnością silnym koordynatorem procesu transformacji. Region powinien odgrywać wiodącą rolę w opracowaniu i wdrażaniu Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, a także będzie miał wpływ na inne programy inwestycyjne oraz działania instytucji zależnych od poziomu rządowego. Równolegle region powinien rozwijać własne instrumenty rozwoju z wykorzystaniem spółek samorządowych takich jak Śląski Fundusz Rozwoju, Fundusz Górnośląski oraz innych, powiązanych instytucji.

Integracja i współpraca

Oto szeroki zakres zagadnienia jaki stał się podbudową podpisanej kilka tygodni temu umowy o współpracy pomiędzy Śląskim Porozumieniem Gospodarczym ŚLĄSK.ONLINE oraz Stowarzyszeniem Gmin Górniczych w Polsce.

Ireneusz Burek